نماز جماعت از نظر تعداد رکعات و چگونگی خواندن آن مثل نمازی است که در حال فرادی انجام می شود؛ منتها در نماز جماعت باید قصد اقتداء به امام جماعت باشد؛ یعنی نیت کند نماز جماعت را ، مثلا موقع نیت اگر نمازصبح باشد چنین نیت کند: (( دو رکعت نماز صبح اقتداء می کنم به امام جماعت قربة الی الله)). و اگر نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا باشد، نیت کند که سه رکعت نماز مغرب یا چهار رکعت نماز ظهر یا عصر یا عشا را اقتداء می کنم به امام جماعت قربة الی الله و لازم نیست که این نیت را با زبان بگوید، بلکه اگر قصدش همین باشد و با همین قصد تکبیرة الاحرام بگوید و اقتدا کند، صحیح است.
و هم چنین در رکعت اول و دوم نماز اگر رکعت اول و دوم نماز امام هم باشد، ماموم (یعنی کسی که به جماعت اقتدا نموده است) نباید حمد و سوره را بخواند که توضیح داده می شود.
نماز جماعت از نظر شرایط و احکام به طور خلاصه چنین است:
الف: شرایط نماز جماعت .
در نماز جماعت، شرايط زير بايد مراعات شود:
1. مأموم از امام جلوتر نايستد، و احتياط واجب آن است كمى عقبتر بايستد.
2. جايگاه امام جماعت از جايگاه مأمومين، بالاتر نباشد. (مقدار كم و سراشيبى مختصر مانعى ندارد).
3. فاصله امام و مأموم و فاصله صفها، زياد نباشد،
4. بين امام و مأموم و همچنين بين صفها، چيزى مانند ديوار يا پرده مانع نباشد، ولى نصب پرده و مانند آن بين صفِ مردها و زن ها اشكال ندارد.
ب: پيوستن به نماز جماعت (اقتدا كردن)
در هر ركعت، تنها در بين قرائت و در ركوع مىتوان به «امام» اقتدا كرد، پس اگر به ركوع امام جماعت نرسد، بايد در ركعت بعد اقتدا كند، و اگر بعد از اقتدا به ركوع امام جماعت هم برسد، نماز جماعت صحیح است و يك ركعت به حساب مىآيد.
ج: حالت هاى مختلف براى پيوستن ( یعنی اقتداء) به نماز جماعت.
اگر در رکعت اول امام اقتداء کند.
1. در بين قرائت: مأموم حمد و سوره را نمىخواند و بقيّه اعمال را با امام جماعت بجا مىآورد.
2. در ركوع: ركوع و بقيّه اعمال را با امام جماعت بجا مىآورد.
اگر در رکعت دوم امام اقتدا کند.
1. در بين قرائت: مأموم حمد و سوره را نمىخواند و با امام، قنوت و ركوع و سجده را بجا مىآورد و آنگاه كه امام جماعت تشهّد مىخواند، بنا بر احتياط واجب بايد به صورت نيمخيز، بنشيند و اگر نماز دو ركعتى است بعد از سلام امام يك ركعت ديگر به تنهايى بخواند و نماز را تمام كند و اگر سه يا چهار ركعتى است، در ركعت دوم كه امام جماعت در ركعت سوم مىباشد، حمد و سوره را خودش آهسته بخواند و آنگاه كه امام جماعت ركعت سوم را تمام كرد، و براى ركعت چهارم برمىخيزد، مأموم بايد پس از دو سجده، تشهّد بخواند، و براى خواندن ركعت سوم برخيزد و در ركعت آخر نماز كه امام جماعت با تشهّد و سلام، نماز را به پايان مىبرد او نيمخيز مىنشيند، سپس يك ركعت ديگر را خودش مىخواند.
2. در ركوع: ركوع را با امام جماعت بجا مىآورد و بقيّه نماز را همانگونه كه گفته شد، انجام مىدهد.
اگر در رکعت سوم امام اقتداء کند.
1. در بين قرائت: زمانى كه مىداند اگر اقتدا كند، براى خواندنِ حمد و سوره و يا حمد تنها وقت دارد، مىتواند اقتدا كند و بايد حمد و سوره و اگر امام به ركوع رفت فقط حمد را بخواند، ولى اگر مىداند فرصت ندارد، بايد صبر كند تا امام جماعت به ركوع رود، سپس به او اقتدا كند.
2. در ركوع: چنانچه در ركوع اقتدا كند، ركوع را با امام بجا مىآورد و حمد و سوره براى آن ركعت لازم نيست و بقيه نماز را همانگونه كه قبلًا بيان شد بجا مىآورد.
اگر در رکعت چهارم اقتداء کند.
1. در بين قرائت: حكم اقتدا در ركعت سوم را دارد، و آنگاه كه امام جماعت در ركعت آخر نماز براى تشهّد و سلام مىنشيند، مأموم بطور نيمخيز بنشيند تا تشهّد و سلام امام جماعت تمام شود و سپس برخيزد و بقيّه نماز را خودش بخواند.
2. در ركوع: ركوع و سجدهها را با امام بجا مىآورد، (اكنون ركعت چهارم امام و ركعت اوّل مأموم است) و بقيّه نماز را همانگونه كه در مسئله قبل گذشت، انجام مىدهد.
احكام نماز جماعت
اگر امام جماعت يكى از نمازهاى يوميّه را مىخواند، هر كدام از نمازهاى يوميّه را مىتوان به او اقتدا كرد، بنا بر اين اگر امام، نماز عصر را مىخواند، مأموم مىتواند، نماز ظهر را به او اقتدا كند، و اگر مأموم پس از آنكه نماز ظهر را خواند، جماعت برپا شود مىتواند، نماز عصر را به ظهر امام اقتدا كند.
مأموم مىتواند نماز قضاى خود را به نماز اداى امام، اقتدا كند، هرچند قضاى ديگر نمازهاى يوميّه باشد، مثلًا امام جماعت نماز ظهر را مىخواند و او قضاى نماز صبح را.
مأموم نبايد تكبيرةالإحرام را پيش از امام بگويد.
مأموم، بايد غير از حمد و سوره همه چيز نماز را خودش بخواند، ولى اگر ركعت اوّل يا دوم او، همراه ركعت سوم يا چهارم امام باشد، بايد حمد و سوره را نيز خودش بخواند. (1)
به صورت مختصر و کلی احکام و شرایط نماز جماعت ذکر شد و اگر در هر مورد سئوالی خاصی دارید، در نامه های بعدی ارسال کنید تا جواب بدهیم.
پی نوشت
1. آیت الله مکارم شیرازی، احكام جوانان، ص 99 - 102 .